Onderzoeken laten zien dat het HPV (Humaan Papillomavirus)-vaccin veilig is en goed beschermt tegen (voorlopers van) HPV-kanker. Vaccins tegen het humaan papillomavirus (HPV) zijn in 2007 door het Europese geneesmiddelenbureau (EMA; European Medicines Agency) goedgekeurd en op de markt gebracht. Daarvóór is jarenlang onderzoek gedaan naar hoe goed het HPV-vaccin werkt en of het veilig is. Inmiddels is er dus meer dan 20 jaar ervaring met HPV-vaccinatie.
HPV-typen
In deze onderzoeken maken we onderscheid tussen de bescherming tegen de hoog-risico typen van HPV (Humaan Papillomavirus) en de laag-risico typen. De hoog-risico typen, vooral typen 16 en 18, kunnen tot kanker leiden. De laag-risico typen leiden niet tot kanker, maar veroorzaken wel genitale wratten.
Hoe goed het vaccin werkt bij meisjes en vrouwen
In Engeland is bekeken hoe goed het HPV-vaccin werkt wat beschermt tegen 2 hoog-risico typen van HPV. Dat vaccin wordt tot nu toe ook in Nederland gebruikt. Vrouwen die gevaccineerd zijn toen ze 12-13 jaar oud waren, bleken 87% minder kans te hebben op baarmoederhalskanker (Falcaro et al. 2021 (Falcaro, Castanon, Ndlela, Checchi, Soldan, Lopez-Bernal, The effects of the national HPV vaccination programme in England, UK, on cervical cancer and grade 3 cervical intraepithelial neoplasia incidence: a register-based observational study (2021)) ). Bij vaccinatie op 14-16 jaar was dit 62% en bij 16-18 jaar 34%. Het vaccin werkt dus beter als je op jongere leeftijd gevaccineerd bent.
In Zweden is lange tijd het HPV-vaccin gebruikt dat beschermt tegen 2 hoog-risico typen én 2 laag-risicotypen. In een onderzoek onder ruim 1,6 miljoen meisjes en vrouwen (10-30 jaar), kwam duidelijk minder baarmoederhalskanker voor bij gevaccineerde meisjes/vrouwen dan bij niet-gevaccineerde meisjes/vrouwen (Lei et al. 2020 (Lei, Ploner, Elfstrom, Wang, Roth, al., HPV Vaccination and the Risk of Invasive Cervical Cancer (2020)) ). Ook in dit onderzoek was de bescherming tegen baarmoederhalskanker veel hoger als de prikken op jonge leeftijd waren gegeven.
Onderzoeken in Nederland
Nederland doet ook onderzoek naar de werking van de HPV-prik, zoals in de HAVANA-studie. Dit onderzoek begon in 2010. Bij de start deden ruim 1.800 14- tot 16-jarigen meisjes mee: 54% was gevaccineerd, 46% niet. Deze groep vult elk jaar een vragenlijst in, geeft een beetje bloed en neemt ook zelf een uitstrijkje uit de vagina af. De bescherming tegen blijvende infecties met hoog-risico HPV-typen 16 en 18 is 10 jaar na de vaccinaties nog steeds heel hoog (96%)
(Hoes et al. 2023 (Hoes, King, Berkhof, de Melker, High vaccine effectiveness persists for ten years after HPV16/18 vaccination among young Dutch women (2023))
).
Verder is in Nederland ook gekeken naar de HPV-vaccinatiestatus van 42.171 jonge vrouwen (12 t/m 24 jaar) die vanwege klachten een uitstrijkje lieten maken (Klooster et al. 2023 (Klooster, Siebers, Hoes, van Kemenade, Berkhof, Bogaards, de Melker, Early effect of bivalent human papillomavirus vaccination on cytology outcomes in cervical samples among young women in the Netherlands (2023)) ). Alle vrouwen in het onderzoek waren vanuit het RVP (Rijksvaccinatieprogramma) uitgenodigd voor de HPV-vaccinatie. Voorloperstadia van baarmoederhalskanker kwamen duidelijk vaker voor bij ongevaccineerde vrouwen dan bij vrouwen die alle prikken tegen HPV hebben gehad.
Werking bij jongens en mannen
Bij de start van de HPV-vaccinatie was alleen bekend dat een blijvende HPV-infectie een hoger risico op baarmoederhalskanker gaf. Nu is bekend dat HPV ook andere vormen van kanker kan veroorzaken, zoals kanker aan de penis, de anus en in de mond-keelholte. Daarom krijgen in steeds meer landen ook jongens de HPV-vaccinatie aangeboden.
In een onderzoek onder 16-26 jarige jongens/mannen uit 18 landen is bekeken hoe goed het vaccin werkt dat beschermt tegen 2 hoog-risico en 2 laag-risico HPV-typen. Dit was tegen blijvende HPV-infecties 48-86%, en tegen afwijkingen zoals wratten en (voorloperstadia van) kanker bij en rondom de penis en anus 60% (Giuliano et al. 2011 (Giuliano, Palefsky, Goldstone, Moreira, al., Efficacy of quadrivalent HPV vaccine against HPV Infection and disease in males. (2011)) ).
Een vergelijkbaar resultaat werd gevonden in een onderzoek onder mannen die seks hebben met mannen
(Palefsky et al. 2011 (Palefsky, Giuliano, Goldstone, Moreira, Aranda, al., HPV vaccine against anal HPV infection and anal intraepithelial neoplasia (2011))
).
Voor Nederland zijn nog geen gegevens bekend over de werking bij jongens en mannen. Jongens worden namelijk pas sinds 2022 gevaccineerd, als ze 10 worden. Gegevens over het effect van HPV-vaccinatie op HPV-infecties en HPV-kanker bij mannen zijn daarom nog niet beschikbaar.
Veiligheid en bijwerkingen
In veel landen zijn onderzoeken gedaan naar de veiligheid van de HPV-prik. Hieruit blijkt dat deze vaccinatie veilig is. In Nederland is Bijwerkingencentrum Lareb een onderzoek onder 9-jarigen gestart. Hun ouders krijgen een uitnodiging om de bijwerkingen na de DTP (Difterie, Tetanus en Poliomyelitis)- en BMR (Bof, Mazelen en rodehond)-vaccinaties bij 9 jaar op te schrijven. Daarnaast wordt hun ook gevraagd een vragenlijst in te vullen over de bijwerkingen van de HPV-vaccinaties bij 10 jaar. Zo onderzoekt Lareb hoe vaak bijwerkingen voorkomen en hoe groot de kans is dat je ook bijwerkingen na de HPV-vaccinatie krijgt als je bij de BMR- en DTP-prikken van 9 jaar ook bijwerkingen hebt gehad.
Bijwerkingen na meerdere vaccinaties
In 13 onderzoeken met in totaal 11.657 deelnemers werd gekeken of iemand meer bijwerkingen heeft als de HPV-vaccinatie tegelijk met een ander vaccin werd gegeven (Li et al. 2020 (Li, Zhu, Wu, Zhang, Li, Immunogenicity and safety of human papillomavirus vaccine coadministered with other vaccines in individuals aged 9–25 years: A systematic review and meta-analysis (2020)) ). Dit bleek niet het geval: de kans op lokale of algemene bijwerkingen was in beide groepen ongeveer hetzelfde.
Geen hoger risico op afwijkingen
In grote onderzoeken is gekeken naar de kans dat HPV-vaccinatie leidt tot afwijkingen (Phillips et al. 2017 (Phillips, Patel, Pillsbury, Brotherton, Macartney, Safety of Human Papillomavirus Vaccines: An Updated Review (2017)) ). Bij in totaal 109 onderzoeken met meer dan 2,5 miljoen gevaccineerde meisjes en jongens werd geen hoger risico gevonden op neurologische afwijkingen. Ook chronische vermoeidheid en een groot aantal andere ziektes kwamen niet vaker voor na HPV-vaccinatie.
Bewaken van de veiligheid
In Nederland controleert Bijwerkingencentrum Lareb de veiligheid en bijwerkingen van medicijnen. Daar kun je ook zelf mogelijke bijwerkingen melden. De meldingen van mogelijke bijwerkingen na HPV-vaccinatie staan in de rapporten over bijwerkingen na vaccinaties van het Rijksvaccinatieprogramma, die Lareb elk jaar schrijft.
Zie voor meer informatie de pagina over HPV-infecties.