Wat is meningokokkenziekte?

Meningokokkenziekte is een ziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie, de meningokok. Van deze bacterie bestaan meerdere typen. De typen A, B, C, W en Y zijn de bekendste. De bacterie bevindt zich gewoonlijk in de neus-keelholte zonder dat je er ziek van wordt. Je kan dan wel een ander besmetten. De bacterie wordt via de lucht, door hoesten en niezen, of door zoenen van mens op mens overgedragen. 

Wat is

Meningokokkenziekte kun je krijgen door verschillende meningokokkenbacteriën.

De bacterie kan in de neus of keel zitten, zonder dat je ziek hoeft te worden.
Door te hoesten, niezen of zoenen kun je een ander besmetten.

Voor baby’s en tieners is de ziekte het meest gevaarlijk.
Na besmetting kún je na 1-10 dagen ziek worden.

Komt de bacterie in je bloed of hersenen terecht, dan kun je binnen enkele uren ernstig ziek worden door een bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking.
Bij hersenvliesontsteking krijg je een stijve nek, baby’s hebben pijn bij het verschonen.

Bij bloedvergiftiging ontstaan bloeduitstortingen op de huid.
Dit zijn ernstige complicaties waar kinderen gehandicapt van kunnen raken of zelfs aan kunnen overlijden.

Sinds 2002 krijgen peuters van 14 maanden een inenting tegen de meningokok, type C.
Vanaf 2018 krijgen peuters en tieners een inenting tegen meningokokken typen A, C, W en Y, omdat die bacteriën steeds meer voorkomen.

Meer weten Kijk op www.rijksvaccinatieprogramma.nl

Liza vertelt

Inenting tegen meningokokkenziekte

Kinderen worden ingeënt tegen meningokokken typen ACWY. Het meningokokken ACWY-vaccin bevat deeltjes van de 4 meningokok bacteriën. Je kunt geen meningokokkenziekte van het vaccin krijgen. Het lichaam maakt afweerstoffen tegen de deeltjes van het vaccin waardoor je daarna geen meningokokken ACWY-ziekte meer kan krijgen. De vaccinatie tegen meningokokken wordt op het consultatiebureau gegeven, tegelijk met de eerste BMR Bof, Mazelen en rodehond (Bof, Mazelen en rodehond)-vaccinatie op de leeftijd van 14 maanden. Ook jongeren van 14 jaar ontvangen een uitnodiging voor de vaccinatie tegen meningokokkenziekte op de deurmat. Kijk ook eens op de speciale informatiepagina voor jongeren over vaccinatie tegen meningokokkenziekte.

De vaccinatie beschermt niet tegen meningokokken type B. Hier is een aparte vaccinatie voor. Deze zit niet in het Rijksvaccinatieprogramma. Meer informatie.

Verschijnselen van meningokokkenziekte

In de meeste gevallen word je niet ziek van de meningokok. Af en toe dringt de bacterie verder het lichaam binnen en veroorzaakt dan hersenvliesontsteking (nekkramp) of bloedvergiftiging. Dit kan heel snel en dramatisch verlopen met hoge koorts, nekkramp of luierpijn (heftig huilen bij het verschonen) bij hersenvliesontsteking of ernstige bloedingen bij bloedvergiftiging. Je kunt aan meningokokkenziekte ernstige gevolgen overhouden zoals epilepsie, doofheid, concentratiestoornissen en oogafwijkingen. Amputatie van een arm of been kan nodig zijn na een ernstige bloedvergiftiging. 5 tot 10% van de mensen met een hersenvliesontsteking en 20-50% van de mensen met een ernstige bloedvergiftiging overlijdt.

Hoe loop je meningokokkenziekte op?

Ook zonder zelf ziek te zijn, kun je een ander besmetten als de bacterie in je neus of keel zit. Met hoesten, niezen of zoenen kun je een ander besmetten. Als je ziek wordt, gebeurt dat vaak 1 tot 3 dagen na de besmetting. Soms duurt het langer en word je pas na 10 dagen ziek. De kans op meningokokkenziekte is gelukkig heel klein. Iedereen kan meningokokkenziekte krijgen, maar de ziekte komt het meest voor bij kinderen tussen 1 en 4 jaar oud, jongeren tussen de 14 en 20 jaar en als je ouder bent dan 60 jaar.

Meningokokkenziekte in Nederland

Begin deze eeuw werden veel kinderen ziek door de meningokok C. Daarom is sinds 2002 vaccinatie tegen dit type opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma voor peuters van 14 maanden. Tussen 2015 en 2018 was er een toename van ernstige ziektegevallen en overlijdens door meningokok type W. Daarom krijgen peuters van 14 maanden en jongeren van 14 jaar sinds 2018 een vaccinatie die beschermt tegen de typen A, C, W en Y.

Sinds de invoering van de meningokokken C-vaccinatie in 2002 is het aantal ziektegevallen door dit type sterk afgenomen. Van 277 in 2001 naar minder dan 10 per jaar. Het aantal ziektegevallen daalde, zowel in gevaccineerde als niet- gevaccineerde leeftijdsgroepen. Dit komt door minder verspreiding.

Ziekte door type B meningokokken is sinds eind jaren ’90 sterk gedaald. Nu zijn er ongeveer 70 ziektegevallen per jaar door type B. Elk jaar zijn er 10-20 patiënten met meningokokkenziekte door type Y. Figuur 1 toont het aantal patiënten met invasieve meningokokkenziekte per 100.000 inwoners van Nederland, veroorzaakt door type B, C, W en Y van 1992-2020. 

Meningokokken tijdens de coronapandemie

In 2020 waren er minder ziektegevallen dan andere jaren. Dit komt mogelijk  door de maatregelen om verspreiding van het coronavirus te beperken. 
 

Figuur 1. Aantal patiënten met invasieve meningokokkenziekte per 100.000 inwoners veroorzaakt door type B, C, W en Y, 1992-2020. De gegevens zijn afkomstig van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis (AMC Academisch Medisch Centrum Amsterdam (Academisch Medisch Centrum Amsterdam)/RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)).

Behandeling van meningokokkenziekte

Meningokokkenziekte kan behandeld worden met antibiotica. Door het snelle verloop van de ziekte komt behandeling vaak te laat om complicaties of overlijden te voorkomen. Daarom is preventie door vaccinatie belangrijk.