Door naar volgend hoofdstuk

Inleiding

In juni 2019 heeft de Gezondheidsraad in haar advies Vaccinatie tegen HPV geadviseerd om een aanvullend vaccinatieprogramma op te zetten voor onvolledig of niet-gevaccineerde mensen tot en met 26 jaar. Dit geldt voor jongens en mannen die tot nog toe buiten het HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatieprogramma vielen en voor meisjes en vrouwen die eerder afzagen van vaccinatie. De Gezondheidsraad stelt dat in deze doelgroep veel gezondheidswinst te behalen is en vaccinatie veilig is. De staatssecretaris van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) heeft in september 2019 besloten dit advies van de Gezondheidsraad over te nemen. In augustus 2023 is door de staatssecretaris van VWS besloten tot een beperkte verlenging van de HPV18+ campagne.

Dit hoofdstuk gaat over het vaccineren van de doelgroep van 19 tot en met 26 jaar (geboortecohorten 1996 t/m 2003), waarvoor in 2023 een tijdelijke aanvullende campagne is georganiseerd en welke (in beperkte vorm) verlengd is tot 1 juni 2024. De aanvullende campagne wordt als apart onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma (RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma)) opgepakt. De uitvoering is in handen van de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en. Voor zover mogelijk wordt de campagne in lijn met RVP-procedures en -werkwijzen georganiseerd.

Dit addendum focust op aspecten van de HPV-vaccinatie die specifiek zijn voor de doelgroep 19 tot en met 26 jaar. Voor uitgebreide algemene aspecten over HPV-vaccinatie wordt verwezen naar overige relevante hoofdstukken uit de RVP-richtlijn Uitvoering RVP.

HPV en ziektelast

Circa 80% van de mensen maakt ooit een HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-infectie door. Meestal klaart het lichaam zelf de infectie, maar soms wordt de infectie chronisch. Langdurige HPV-infectie kan anogenitale wratten en kanker veroorzaken in de baarmoederhals, vagina, vulva, penis, anus en mondkeelholte.

Meer informatie

Meer informatie over de ziektelast van HPV is te vinden in het advies Vaccinatie tegen HPV van de Gezondheidsraad (2019), het achtergronddocument ‘HPV vaccinatie’ voor de Gezondheidsraad (Schurink 2017) en de HPV-richtlijn van de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM) (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM))).

De vaccinatiecampagne

Achtergrond

In september 2019 heeft de staatssecretaris van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) het Gezondheidsraadadvies Vaccinatie tegen HPV overgenomen. Het RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma) is naar aanleiding daarvan aangepast. Vanaf 2022 krijgen ook jongens de HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatie aangeboden en is de leeftijd waarop de vaccinatie aangeboden wordt verlaagd van 13 naar 10 jaar. Daarnaast is een inhaalcampagne georganiseerd in 2022 en 2023, waarin jongeren tot en met 18 jaar (geboortecohorten 2004 t/m 2013) die de vaccinatie nog niet hebben gehad de HPV-vaccinatie aangeboden kregen.

Voor het aanvullende vaccinatieprogramma voor mensen van 19 tot en met 26 jaar zijn naar aanleiding van het besluit van de staatssecretaris scenario’s voor de uitvoering verkend. De conclusie van die scenarioverkenning was dat geen enkele van de geconsulteerde partijen (JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg), GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)’en, huisartsen, apothekers, commerciële vaccinatiecentra) op alle punten in staat was om de campagne uit te voeren. Na de ervaring met de COVID-19-vaccinatiecampagne hebben de GGD’en echter in oktober 2021 alsnog toegezegd de uitvoering op zich te nemen.

Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) is verantwoordelijk voor de regie op, en de coördinatie van de uitvoering, alsmede de centrale registratie, bewaking en evaluatie van de campagne. Het RIVM werkt nauw samen met GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland en een selectie van haar achterban. De GGD’en zijn verantwoordelijk voor de nadere invulling van de uitvoering. Instellingen met een eigen medische dienst kunnen cliënten die tot de doelgroep behoren vaccineren tegen HPV. Zie de werkinstructie Bijzondere instellingen.

Doelgroep

Deze tijdelijke aanvullende HPV-vaccinatiecampagne biedt mensen geboren van 1 januari 1996 tot en met 31 december 2003 kosteloos een HPV-vaccinatiereeks van twee doses bivalent vaccin Cervarix® aan. Dit geldt voor iedereen die in Nederland woont, ook voor daklozen, ongedocumenteerden en asielzoekers woonachtig in een Centraal Orgaan opvang asielzoekers.

De aanvullende campagne richt zich alleen op de mensen die volgens het landelijke vaccinatieregister (Praeventis) niet of niet volledig gevaccineerd zijn tegen HPV. Dit betreft circa 900.000 mannen; zij zijn nog niet eerder uitgenodigd voor HPV-vaccinatie. Daarnaast betreft dit circa 400.000 vrouwen, van wie ongeveer 10% niet volledig gevaccineerd is.

In 2024 kunnen mensen uit de doelgroep, die pas één HPV-vaccinatie hebben gehad, tot 1 juni een tweede HPV-vaccinatie halen.

Cohorten 2004 en 2005 zijn oorspronkelijk uitgenodigd door de JGZ tot 18 jaar. Jongvolwassenen van cohort 2005, die in 2023 bij de JGZ zijn gevaccineerd, krijgen nog een uitnodiging voor de vaccinatie via de JGZ.

Spijtoptanten uit cohorten 2004 en 2005 die zichzelf bij de GGD/HPV18+ melden, mogen ook een HPV-vaccinatie toegediend krijgen.

De verlenging is bedoeld om vaccinatieseries af te ronden. Als uitzondering mogen ongevaccineerden uit geboortecohorten 1996 t/m 2005 die zichzelf in 2024 bij de GGD/HPV18+ melden, ook een eerste HPV-vaccinatie toegediend krijgen. De tweede prik kan dan echter gezien het minimale interval van 150 dagen niet meer gratis aangeboden worden voor 1 juni.

Leeftijdsgrens

In de meeste onderzoeken naar de werkzaamheid van HPV-vaccins werd de leeftijdsgrens van 26 jaar gebruikt. De Gezondheidsraad verwacht dat vaccineren op hogere leeftijd niet doelmatig is omdat de werkzaamheid afneemt naarmate de leeftijd van vaccinatie toeneemt. Dat is ook in lijn met de internationale aanbeveling voor HPV-vaccinatie.Het kan echter voorkomen dat mensen uit geboortecohort 1996 ten tijde van hun vaccinatie al 27 jaar zijn.

NB. Voor mensen die voor 1996 geboren zijn en interesse hebben in HPV-vaccinatie is het advies om te informeren bij hun huisarts, de GGD in hun regio of hun gynaecoloog/uroloog. Voor hen zijn de kosten van deze vaccinreeks voor eigen rekening.

Vaccinatie-afspraken maken

Er zijn twee manieren om een vaccinatieafspraak bij de GGD te maken: online of telefonisch. Via beide kanalen bestaat ook de mogelijkheid informatie in te winnen en/of vragen te stellen. Er wordt regio-overstijgend gewerkt, waardoor mensen in een andere regio gevaccineerd kan worden dan waar ze wonen.  Ook hoeven niet alle vaccinaties op dezelfde locatie gehaald te worden.

Afsprakensysteem

In 2024 is het niet meer mogelijk om online een afspraak te maken. De website www.hpvafspraak.nl zal namelijk geen landingspagina meer hebben, maar zal worden geredirect naar www.rvp.nl/hpv18plus-prik-halen. Via die site kunnen geen afspraken worden gemaakt. Men kan daar een overzicht van GGD’en vinden met links naar afzonderlijke GGD webpagina’s met informatie over waar en hoe de vaccinatie gehaald kan worden.

Toestemming gegevensuitwisseling

Voor het RVP geldt dat deelnemers toestemming moeten geven voor de uitwisseling van vaccinatiegegevens met persoonsgegevens tussen de uitvoerder en het RIVM. Dit geldt dus ook voor de vaccinaties binnen deze aanvullende HPV-vaccinatiecampagne. Informed consent zal worden ingebouwd in het afspraken- en registratiesysteem. Voor iedere toegediende vaccinatie geeft de uitvoerder altijd de volgende (anonieme) vaccinatiegegevens door aan het RIVM: het type vaccin, het batchnummer, de datum waarop het vaccin gegeven is en welke organisatie de vaccinatie heeft uitgevoerd. Wanneer toestemming is gegeven voor gegevensuitwisseling worden aan de vaccinatiegegevens ook persoonsgegevens toegevoegd: naam, adres, woonplaats, BSN Burger Service Nummer (Burger Service Nummer), geboortedatum en geslacht. Het RIVM gebruikt de gegevens om het RVP te coördineren en de kwaliteit ervan te bewaken.

Toestemming voor gegevensuitwisseling is belangrijk om verschillende redenen. Zo kunnen mensen hun vaccinatiestatus opvragen bij het RIVM. Dit is handig als iemand niet meer zeker weet of,hoeveel vaccinaties en wanneer de vaccinaties gegeven zijn. Daarnaast controleert het RIVM achteraf of het goede vaccin op het goede moment is gegeven en kan het RIVM mensen snel informeren bij eventuele problemen met specifieke vaccinbatches. Tenslotte gebruikt het RIVM de gegevens om de vaccinatiegraad te bepalen en hier gericht beleid op te ontwikkelen. Zie ook Jouw toestemming (voor burgers) of de RVP-richtlijn Informed Consent procedure en de e-learning Informed Consent (voor professionals).

Vaccinvoorziening

Voor de aanvullende campagne wordt hetzelfde vaccin gebruikt als voor de andere HPV-vaccinatiecampagnes van het RVP. Dit betreft het bivalente HPV-vaccin Cervarix®, gericht tegen HPV-types 16 en 18. De richtlijn voor vaccinbeheer van deze HPV18+ vaccinatiecampagne is anders dan voor de RVP-vaccinaties tot 18 jaar. Vaccinbeheer voor RVP-vaccins is bewust voor alle vaccins gelijkgetrokken om fouten/vergissingen te voorkomen en is gebaseerd op het vaccin met de meest kritische regels voor vaccinbeheer.

Zie voor meer informatie addendum Vaccinbeheer HPV 18+ vaccinatiecampagne van de richtlijn Vaccinbeheer. In dit addendum komen de volgende onderwerpen aan de orde: taken en verantwoordelijkheden vaccinbeheer, vaccins, vaccindistributie, opslag, incidenten, vaccinverlies, klachten en recalls.

Planning, startdatum en looptijd

De planning van de campagne is als volgt:

  • 8 december 2022: startbijeenkomst voor betrokken professionals
  • Week 2 2023: publicitaire aftrap voorlichtingscampagne
  • Week 1-2 2023: start media-uitingen voorlichtingscampagne
  • Week 2 t/m 6 2023: de doelgroep ontvangt de uitnodigingsbrief van het RIVM
  • Vanaf week 2 2023: de doelgroep maakt zelf vaccinatie-afspraken
  • Week 5 2023: het vaccineren start
  • 1 juni 2024: de campagne is beëindigd

NB. Eerste prikken kunnen tijdens de gehele looptijd van de campagne worden gezet. Voor tweede prikken wordt het minimale interval van 150 dagen gehanteerd (streefinterval 180 dagen). Om de volledige vaccinatiereeks binnen de campagne te kunnen afronden, moet de eerste prik dus minimaal 150 dagen voor 31 mei 2024 zijn gegeven. Indien het interval kleiner is dan 150 dagen, kan de tweede vaccinatie niet worden aangeboden binnen de campagne. Men kan dan op eigen initiatief, en op eigen kosten, de reeks afmaken, bijvoorbeeld via de huisarts of GGD.

Financiële regels

Het ministerie van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) is verantwoordelijk voor de financiering van de campagne. De kosten voor de uitvoering worden betaald via de wijzigingsregeling van de subsidieregeling publieke gezondheid. Een tweetal subsidies wordt verstrekt aan GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland, die de uitvoeringskosten door middel van een DAEB-construct doorsluist naar de GGD’en. Jongvolwassenen die zich laten vaccineren betalen geen bijdrage.

Indicatiestelling, contra-indicaties en bijzondere situaties

Indicatie

In 2024 kunnen mensen uit de doelgroep, die pas één HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatie hebben gehad, tot 1 juni een tweede HPV-vaccinatie halen.

Cohorten 2004 en 2005 zijn oorspronkelijk uitgenodigd door de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) tot 18 jaar. Jongvolwassenen van cohort 2005, die in 2023 bij JGZ zijn gevaccineerd, krijgen nog een uitnodiging voor de vaccinatie via de JGZ.

Spijtoptanten uit cohorten 2004 en 2005 die zichzelf bij de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)/HPV18+ melden, mogen ook een HPV-vaccinatie toegediend krijgen.

De verlenging is bedoeld om vaccinatieseries af te ronden. Als uitzondering mogen ongevaccineerden uit geboortecohorten 1996 t/m 2005 die zichzelf in 2024 bij de GGD/HPV18+ melden, ook een eerste HPV-vaccinatie toegediend krijgen. De tweede prik kan dan echter gezien het minimale interval van 150 dagen niet meer gratis aangeboden worden voor 1 juni.

Overwegingen bij individuele afweging om wel/niet te vaccineren

Zie in de LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM) (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM))-factsheet HPV-vaccinatie bij ‘Overwegingen bij individuele indicatiestelling’ welke factoren kunnen meewegen in de beslissing om wel of niet te vaccineren. Ook de HPV-keuzehulp kan jongvolwassenen begeleiden in hun keuzeproces. In paragraaf ‘Het vaccin – effectiviteit, werkzaamheid en veiligheid’ staat meer informatie over de effectiviteit van de vaccins bij mensen die (mogelijk) al zijn blootgesteld aan HPV.

Contra-indicaties en bijzondere situaties

  • Overgevoeligheid voor één of meerdere bestanddelen van Cervarix. De algemene contra-indicaties voor vaccinaties worden besproken in hoofdstuk 5 van de RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma)-richtlijn Uitvoering RVP.
  • Bij stollingsstoornissen wordt intramusculair of subcutaan gevaccineerd volgens de adviezen in tabel 5c uit hoofdstuk 5 van de richtlijn Uitvoering RVP.
  • Zwangerschap is een contra-indicatie bij Cervarix. Stel vaccineren bij voorkeur uit of onderbreek tijdelijk het vaccinatieschema. Er zijn geen gerichte studies uitgevoerd in deze populatie, maar er zijn bij zwangeren die onbedoeld gevaccineerd zijn tegen HPV niet meer ongunstige zwangerschapsuitkomsten gevonden dan bij vrouwen die niet gevaccineerd zijn tegen HPV tijdens de zwangerschap. Er is onvoldoende informatie om te concluderen of vaccinatie schadelijk is tijdens de zwangerschap (Brotherton & Bloem 2018; lareb.nlCanadian Immunization Guide, Macartney et al. 2013; WHO 2017).
  • Borstvoeding is géén contra-indicatie voor HPV-vaccinatie (lareb.nlCanadian Immunization Guide). Bestanddelen van het vaccin komen niet via de moedermelk bij het kind. Antistoffen, die de moeder na de vaccinatie vormt, kunnen wel bij het kind komen.
  • Gelijktijdig gebruik van immunosuppressiva kan resulteren in onvoldoende respons van de vaccinatie, maar is geen contra-indicatie. Deze persoon kan met de behandelend arts overleggen of een derde dosis zinvol is. Immuungecompromitteerde mensen en mensen met hiv houden een 3‑dosesschema aan (T = 0-1-6-maandenschema) in lijn met het advies van de WHO en de JCVI.
  • Bepaalde immuungemedieerde aandoeningen zijn, onafhankelijk van medicijngebruik, een indicatie voor een 3-dosesschema. Het betreft systemische lupus erythematodes (SLE) en inflammatory bowel disease (IBD).
  • Meer informatie is vindbaar in het LCR-protocol ‘Niet hiv-gerelateerde afweerstoornissen’ en de LCI-handleiding Vaccinatie bij chronisch inflammatoire aandoeningen. Om het LCR-protocol te kunnen lezen, moet men zich aanmelden als gebruiker bij mijnlcr. Zie ook paragraaf Vaccinatieschema’s’.
  • Aangetroffen hrHPV bij de screening op baarmoederhalskanker is géén contra-indicatie voor HPV-vaccinatie.
  • Vrouwen met een voorloperstadium van cervix-kanker komen ook in aanmerking voor een 3 dosesschema (T = 0-1-6-maandenschema).

Het vaccin – effectiviteit, werkzaamheid en veiligheid

In Europa zijn er 3 HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccins geregistreerd, alle voor gebruik vanaf de leeftijd van 9 jaar:

  1. bivalent HPV-vaccin (Cervarix®) gericht tegen HPV-types 16 en 18;
  2. quadrivalent HPV-vaccin (Gardasil®) gericht tegen HPV-types 6, 11, 16 en 18;
  3. nonavalent HPV-vaccin (Gardasil9®) gericht tegen HPV-types 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 en 58.

De Gezondheidsraad heeft in haar advies uit 2019 geen voorkeur uitgesproken voor een van de drie in Europa geregistreerde vaccins. Binnen deze aanvullende HPV-campagne wordt gebruikgemaakt van het vaccin Cervarix® (zie bijsluiter). De keuze voor het vaccin geschiedt op basis van een Europese aanbesteding die elke vier jaar plaatsvindt.

Cervarix® is geregistreerd voor de preventie van premaligne anogenitale laesies (van de cervix, vulva, vagina en anus) en de preventie van baarmoederhalskanker en anale kanker veroorzaakt door bepaalde oncogene HPV-typen.

Het kan zijn dat iemand met een ander vaccin dan Cervarix® gevaccineerd wil worden, bijvoorbeeld om ook beschermd te zijn tegen genitale wratten. Binnen het RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma) wordt hierin niet voorzien. Men zal dit dan, via de huisarts of GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst), op eigen initiatief en op eigen kosten moeten regelen.

Effectiviteit

Het bivalente vaccin is bewezen effectief in de preventie van HPV-gerelateerde infecties en voorstadia van kanker (Bergman et al. 2019; Harper & DeMars 2017; Kamolratanakul & Pitisuttithum 2021). Het kan jaren duren voor een HPV-infectie zich ontwikkelt tot een HPV‑kanker. Daarom zijn het minder vóórkomen van persisterende infecties van ≥ 6 maanden en voorstadia van kanker (cervicale intra-epitheliale neoplasie; CIN) aangewezen als geschikte uitkomstmaten voor effectiviteit (IARC HPV Working Group 2014).

Vaccineffectiviteit is sterk afhankelijk van de populatie die wordt bestudeerd. Zo wordt in onderzoeken vaak onderscheid gemaakt tussen twee groepen. Het bestcasescenario is de groep die bij aanvang geen HPV-infectie heeft (HPV-naïef) en die de complete vaccinatiereeks heeft gehad met juiste intervallen (hoogste effectiviteit). Anderzijds is er de groep die al (deels) is blootgesteld aan HPV en niet de volledige vaccinatiereeks heeft ontvangen (doorgaans lagere effectiviteit) (Schiller, Castellsagúe & Garland 2012).

Infecties en voorstadia van kanker

Vaccinatie heeft de grootste meerwaarde wanneer nog geen HPV-infectie heeft plaatsgevonden. Dit geldt voor zowel mannen als vrouwen. Vaccinatie heeft echter ook effect als er al blootstelling is geweest aan HPV.

Bij vrouwen tot 26 jaar die HPV-naïef waren bij aanvang van de studie is de effectiviteit 91-100% tegen persisterende HPV16/18-infectie en 87-98% tegen CIN2/3+ door HPV16/18 (Bergman et al. 2019; Kamolratanakul & Pitisuttithum 2021).

In realiteit zitten in de doelgroep tot 26 jaar ook vrouwen die reeds zijn blootgesteld aan HPV of bij wie niet bekend is of zij een HPV-infectie hebben gehad. Als geen rekening werd gehouden met HPV‑status bij aanvang, was de effectiviteit 76% tegen persisterende infectie met HPV16/18 en voor CIN2+ 70% (Kamolratanakul & Pitisuttithum 2021). Een andere studie beschrijft ook dat het bivalente vaccin bescherming biedt tegen hoog-risico HPV-types die iemand op dat moment niet bij zich draagt (Gezondheidsraad 2019). Een systematische review, die het effect van bivalente en quadrivalente vaccinatie op populatieniveau bekeek, toonde een significante daling van HPV-infectie met 83% voor 13-19-jarigen en 66% voor 20-24-jarige vrouwen. Bij de 20-24-jarige groep werd ook een daling van 31% voor CIN2+ gevonden (Drolet et al. 2019).

Veel HPV-studies naar effectiviteit zijn uitgevoerd bij vrouwen. Voor mannen werden vooral immunogeniciteit-studies gedaan om te meten of de antistofrespons even goed is als bij vrouwen (Gezondheidsraad 2019). Hieruit werd effectiviteit bij mannen afgeleid. Inmiddels zijn bij jongvolwassen mannen diverse effectiviteitsstudies gedaan met het quadrivalente vaccin, maar niet met het bivalente vaccin (Bergman et al. 2019; Harder et al. 2018; Kamolratanakul & Pitisuttithum 2021).

Een systematische review vond dat naast het voorkomen van een cervicale infectie ook de incidentie van anale en orale infectie duidelijk lager is bij gevaccineerde vrouwen en mannen (Zhang et al. 2018). In deze review zijn onderzoeken met het bivalente- en het quadrivalente vaccin meegenomen.

Vrouwen met cervicale afwijkingen

Vaccinatie heeft geen therapeutisch effect op bestaande HPV-infecties en -afwijkingen. Er zijn geen aanwijzingen dat virale klaring van bestaande infecties sneller verloopt (Zhao et al. 2020). Vaccineren na behandeling voor cervicale afwijkingen heeft mogelijk wel voordelen. Vaccinatie lijkt namelijk het risico op terugkeer van HPV-gerelateerde ziekte te verlagen bij vrouwen die eerder behandeld zijn voor CIN. Ook kan vaccinatie een nieuwe infectie met andere HPV-types voorkomen (Brotherton & Bloem 2018).

Kruisbescherming

Het bivalente vaccin is ook effectief tegen andere hoog-risico HPV-types die niet in het vaccin zijn opgenomen (Malagón et al. 2012). Cervarix® geeft significante bescherming tegen persisterende infectie van HPV31/33/45/52 (Schiller, Castellsagúe & Garland 2012) en is werkzaam tegen CIN-afwijkingen veroorzaakt door HPV31/33/45/51 met een vaccineffectiviteit van 54,4%-87,5% (Skinner et al. 2016).

Beschermingsduur

Diverse studies tonen aan dat Cervarix® langdurige bescherming biedt tegen infectie. De beschermingsduur is minstens 9,4-10 jaar, maar vermoedelijk langer (Brotherton & Bloem 2018; Harper & DeMars 2017).

Veiligheid

Wereldwijd zijn er circa 270 miljoen HPV-vaccinaties gegeven (alle HPV-vaccins bij elkaar),  gedurende meer dan 10 jaar. Met actieve surveillance en onderzoeken op onder andere veiligheid zijn de HPV-vaccins één van de best onderzochte vaccins aller tijden. Veiligheid van de vaccins is door fabrikanten aangetoond en door EMA en CBG beoordeeld. Na registratie wordt de veiligheid in de gaten gehouden door het Nederlands Bijwerkingencentrum Lareb en vergelijkbare instituten in andere landen. Daarnaast wordt bij mogelijke signalen over bijwerkingen verder onderzoek gedaan naar de relatie tussen de bijwerking en het vaccin. Voor verschillende ernstige bijwerkingen die gerapporteerd zijn na de HPV-vaccinatie is nader epidemiologisch onderzoek verricht.

Uit onderzoek blijkt geen verband tussen HPV-vaccinatie en diverse aandoeningen, zoals chronische vermoeidheid, auto-immuunziekten, fibromyalgie en posturaal orthostatis tachycardie syndroom. Er zijn geen aanwijzingen voor ernstige negatieve gevolgen van HPV-vaccinatie, ook niet op lange termijn (Brotherton & Bloem 2018; Gezondheidsraad 2019; Kamolratanakul & Pitisuttithum 2021).

Bijwerkingen

De meest voorkomende bijwerkingen na HPV-vaccinatie zijn lokale reacties van voorbijgaande aard, zoals pijn, zwelling en roodheid. De meest gemelde systemische bijwerkingen zijn vermoeidheid, koorts, gastro-intestinale klachten en hoofdpijn (Gonçalves et al. 2014). Meer informatie over bijwerkingen is te vinden op de website van Lareb en het Vaccinkenniscentrum van Lareb.

Vaccinatieschema’s

In augustus 2022 beoordeelde de Gezondheidsraad in haar advies Aanpassing doses HPV-vaccinatie dat het aantal doses in het vaccinatieschema tegen HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus) voor de leeftijdsgroep van 15 jaar en ouder omlaag kan van 3 naar 2 doses. Vanaf dat moment zijn er, ongeacht de leeftijd, 2 HPV-vaccinaties nodig volgens een T = 0-6-maandenschema. Daarvoor kregen mensen van 15 jaar en ouder 3 doses met een T = 0-1-6-maandenschema. Voor mensen die al eerder 2 prikken hebben gehad, wordt alleen een 3e prik gegeven wanneer tussen de 1e en 2e prik minder dan 150 dagen tijd zat. Zie de tabel hieronder voor het vaccinatieschema met intervallen.

Tabel. HPV-vaccinatieschema

Moment

Alle leeftijden

Mensen ooit gestart met 0-1-6-schema of immuungecompromitteerde mensen of mensen met hiv

T = 0*

HPV1

HPV1

 

Interval 6 maanden (min: 5 maanden = 150 dagen**)

Interval 1 maand (min: 3 weken = 21 dagen**)

T = 1 maand

HPV2

 

Interval 5 maanden (min: 4 maanden = 120 dagen**)

T = 6 maanden

HPV2

HPV3

*T = 0 is het moment van 1e vaccinatie.
**Verkorte intervallen alleen in uitzonderingsgevallen. Gebruik bij voorkeur de streefintervallen voor een optimale werking.

Offlabel gebruik

De Gezondheidsraad beoordeelde (in haar advies uit 2022) dat 2 doses HPV-vaccinatie met een 0‑6-maandenschema ook voor mensen vanaf 15 jaar voldoende bescherming biedt. Echter, Cervarix® is vanaf de leeftijd van 15 jaar geregistreerd voor 3 doses met een T = 0-1-6-maandenschema. Officieel is een 2-dosesschema daarmee offlabel (gebruik van een geneesmiddel buiten de geregistreerde toepassing), maar dat wordt overstemd door deze landelijke richtlijn. Het is daarom niet nodig om informed consent voor het toedienen van de vaccinatie te verkrijgen en een artsenverklaring in te vullen.

Het is niet de bedoeling om op verzoek van de burger alsnog 3 doses toe te dienen. Er is voldoende wetenschappelijke onderbouwing dat een 2-dosesschema genoeg bescherming biedt, behalve bij bijzondere groepen (zie paragraaf Indicatiestelling, contra-indicaties en bijzondere situaties). Een uniform beleid is ook belangrijk om verwarring te voorkomen bij het publiek.

Inhalen van vaccinaties bij niet of niet volledig HPV-gevaccineerde mensen en bij te korte intervallen

Voor deze vaccinatiecampagne gelden de volgende uitgangspunten:

  • De gratis vaccinaties worden alleen aangeboden tot 1 juni 2024. Eerste prikken kunnen tijdens de gehele looptijd van de campagne worden gezet. Voor tweede prikken wordt het minimale interval van 150 dagen gehanteerd. Om de volledige vaccinatiereeks binnen de campagne af te kunnen ronden, moet de eerste prik dus minimaal 150 dagen voor 31 mei 2024 zijn gezet. Indien het interval kleiner is dan 150 dagen, kan de tweede vaccinatie niet worden aangeboden binnen de campagne.
  • Als er al een of twee vaccinaties zijn toegediend met Gardasil® of met een vaccin waarvan het merk niet bekend is, mag de reeks indien nodig afgemaakt worden met Cervarix®. Dit heeft de voorkeur boven het geven van een nieuwe reeks HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinaties.
  • Voor iedereen geldt een 0-6-maandenschema. Het streefinterval van 6 maanden is nodig voor een goede opbouw van antistoffen en is het uitgangspunt voor de reguliere planning. Een wat langer interval is ook goed.
  • Als in dit schema de tweede vaccinatie te vroeg is toegediend, namelijk met een interval korter dan 150 dagen, moet een 3e vaccinatie worden toegediend volgens het T = 0-1-6-maandenschema. Zie paragraaf Vaccinatieschema’s van dit addendum.
  • Wanneer eerdere HPV-vaccinatie(s) lang geleden zijn toegediend, hoeft het schema nooit opnieuw gestart te worden. Wanneer de 2e vaccinatie minimaal 150 dagen na de 1e vaccinatie wordt gegeven, is er geen 3e vaccinatie nodig.

Vaccinatietechniek

Het HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccin wordt intramusculair toegediend. In hoofdstuk 9 van de RVP-richtlijn Uitvoering  staat uitgebreide informatie over het toedienen van het HPV-vaccin, aandachtspunten bij het vaccineren en aandachtspunten voor pijnvermindering bij vaccineren.

Registratie

Registratie in iHPV en in Praeventis

Voor de GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)'en geldt dat zij de vaccinaties registreren in het landelijk iHPV-systeem dat speciaal voor deze aanvullende campagne is aangeschaft door GGD GHOR Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio) Nederland. De door de GGD’en geregistreerde vaccinatiegegevens worden dagelijks geautomatiseerd doorgestuurd naar Praeventis, het landelijke vaccinatieregister van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu). In Praeventis staan ook de historische gegevens over HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatie die in het kader van het RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma) zijn toegediend door de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg). Wetgeving (WGBO en AVG) bepaalt dat er toestemming nodig is voor het uitwisselen van persoonsgegevens met vaccinatiegegevens tussen de GGD en het RIVM (zie paragraaf Toestemming gegevensuitwisseling van dit addendum).

Opvragen HPV-vaccinatiestatus

Voor vrouwen is het relevant om te weten of zij eerder zijn gevaccineerd tegen HPV en wanneer dat is geweest. Daarom wordt in de uitnodigingsbrieven, op basis van gegevens over HPV-vaccinaties uit het landelijke vaccinatieregister Praeventis, vermeld of iemand nog één dan wel twee vaccinaties nodig heeft. Mocht iemand geen uitnodigingsbrief ontvangen hebben, of de informatie willen verifiëren, dan kan de vaccinatiestatus worden opgevraagd bij het RIVM. Dat kunnen burgers zelf doen via de RVP-website. Via deze route moet men er wel rekening mee houden dat er 3 tot 4 weken kunnen zitten tussen aanvraag en ontvangst van de vaccinatiestatus. Het is ook mogelijk dat de GGD voor een cliënt de vaccinatiestatus opvraagt bij het RIVM vanuit het iHPV‑registratiesysteem. Dit kan tijdens het maken van een telefonische afspraak of tijdens de vaccinatieafspraak zelf. Er moet hiervoor wel toestemming voor gegevensuitwisseling tussen de GGD en het RIVM worden gegeven (zie paragraaf 24.3 Toestemming gegevensuitwisseling).

Registratie op het vaccinatiebewijs

Het RIVM verstrekt geen aanvullend vaccinatiebewijs voor de registratie van HPV-vaccinaties. De GGD'en kunnen gevaccineerde personen op verzoek voorzien van een overzicht met vaccinatiegegevens dat uit iHPV kan worden geprint.

Professionele ondersteuning en deskundigheidsbevordering

Inhoudelijke ondersteuning door medische adviseurs

Via de DVP-regiokantoren kunnen medisch adviseurs van het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) betrokken professionals ondersteunen in geval van vragen waar de verantwoordelijk vaccinatie-arts geen antwoord op heeft, zie contactgegevens. Het toedienen van vaccinaties buiten de kaders van de RVP Rijksvaccinatieprogramma (Rijksvaccinatieprogramma)-richtlijn Uitvoering is alleen toegestaan na overleg met een medisch adviseur van het RIVM.

Website

Op de RVP-webpagina Informatie voor professionals is informatie te vinden over de HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatie. Naast links naar de richtlijn, de bijsluiters van het vaccin, de materialen voor deskundigheidsbevordering en het digitale vaccinregistratieformulier, zijn hier ook filmpjes te vinden met interviews met professionals.

In de LCI-richtlijn Humaanpapillomavirusinfectie-cervixkanker staat uitgebreide achtergrondinformatie over HPV en de ziekte die het veroorzaakt. De LCI Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM) (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (onderdeel RIVM))-factsheet HPV-vaccinatie gaat specifiek over HPV-vaccinaties.

Er is ook een aparte LCI-richtlijn HPV – anogenitale wratten. Op deze LCI-webpagina’s staan ook links naar publieksinformatie en verwijzingen naar de websites van samenwerkingspartners.

Nieuwsbrief

Nieuws en ontwikkelingen in het kader van de aanvullende HPV-campagne worden gecommuniceerd via een nieuwsbrief. Je kunt je aanmelden voor deze nieuwsbrief via HPVimplementatie@rivm.nl.

E-learning

Via de RVP-website kunt u gratis toegang krijgen tot een geaccrediteerde e-learning over de HPV-vaccinatie. Via de link komt u terecht op de website van de NSPOH, waar u zich kunt aanmelden en de e-learning kunt volgen. De e-learning is bedoeld voor verpleegkundigen en artsen en geeft informatie over het humaan papillomavirus, HPV-gerelateerde kankers, de voorstadia hiervan en de vaccinatie. Er is ook een aparte module ontwikkeld voor de doelgroep van de aanvullende HPV-vaccinatiecampagne voor 18-26-jarigen. Via de website van het Rijksvaccinatieprogramma kunt u ook toegang krijgen tot een al langer bestaande geaccrediteerde e-learning over de achtergronden van het RVP en de e-learning Informed consent.

Verdiepende deskundigheidsbevordering

Naast de middelen die via de website beschikbaar zijn, kan er behoefte zijn aan meer verdiepende deskundigheidsbevordering. Via de medisch adviseurs is een uitgebreide PowerPointpresentatie beschikbaar die gebruikt kan worden voor onderwijs binnen GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst)-organisaties. Op verzoek kan op locatie nascholing worden gegeven door de medisch adviseurs van het RIVM aan groepen betrokken personeel. Voor de verdiepende deskundigheidsbevordering wordt de stof van de e-learning over de HPV-vaccinatie en de inhoud van de richtlijn als basiskennis verondersteld. Contactgegevens van de medisch adviseurs zijn te vinden in hoofdstuk 13 Contactgegevens van de RVP-richtlijn Uitvoering.

Achtergronddocumenten en referenties

Meer informatie over de wetenschappelijke onderbouwing van het programma is te vinden in het achtergronddocument HPV-vaccinatie voor de Gezondheidsraad (2017) en het Gezondheidsraadadvies Vaccinatie tegen HPV (2019). In dit document zijn ook de referenties te vinden van de artikelen die zijn gebruikt bij de wetenschappelijke onderbouwing van het programma.

Publiekscommunicatie

Voor de aanvullende HPV Humaan Papilloma Virus (Humaan Papilloma Virus)-vaccinatiecampagne wordt een specifieke voorlichtingscampagne ontwikkeld. Het campagneconcept zal zo veel mogelijk aansluiten bij de HPV-voorlichtingscampagne voor de doelgroep tot 18 jaar, waarin de slogan ‘Met 1 vaccin beschermd tegen 6 soorten kanker’ centraal staat. Aan de basis van de ontwikkeling van de voorlichtingscampagne voor de aanvullende campagne ligt een cocreatietraject met representanten van de doelgroep. Dat cocreatietraject is speciaal vormgegeven om zo optimaal mogelijk aan te sluiten bij bestaande kennis en attitude van de doelgroep en gebruik te maken van hun mediagedrag.

De voorlichtingscampagne heeft verschillende doelen. Zo willen we dat:

  • (weten:) jonge mannen en vrouwen weten dat de HPV-vaccinatie beschermt tegen verschillende vormen van kanker bij mannen en vrouwen;
  • (vinden:) jonge mannen en vrouwen de HPV-vaccinatie belangrijk vinden om zichzelf en anderen te beschermen;
  • (doen:) de doelgroep besluit na ontvangst van de uitnodiging direct een afspraak te maken en zich daarna (volledig) laat vaccineren tegen HPV.

Voor de voorlichtingscampagne zullen diverse sociale platforms worden gebruikt. Er zal worden samengewerkt met partnerorganisaties die ook strijden voor een samenleving zonder HPV en HPV‑gerelateerde kanker. Denk aan KWF Kankerbestrijding, Stichting Olijf, Patiëntenvereniging Hoofd-Hals, Patiëntenplatform Zeldzame Kankers, Stichting Aidsfonds – Soa Aids Nederland, Taskforce Nederland HPV-kankervrij en Rutgers.

Website

Op www.hpvafspraak.nl en de websites van het Rijksvaccinatieprogramma en het RIVM staan publieksinformatie (in verschillende talen) en relevante links naar andere platforms.

Keuzehulp

In samenwerking met TNO heeft RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) een online HPV-keuzehulp ontwikkeld. Deze kan jongeren, jongvolwassenen en ouders die vragen hebben helpen met gerichte informatie en antwoorden.

Aandacht voor mensen met een niet-westerse migratieachtergrond

Het is bekend dat de HPV-vaccinatiegraad en vaccinatiebereidheid onder Nederlandse jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond lager is dan die onder Nederlandse jongeren zonder migratieachtergrond. Daarom is hier binnen de communicatie-aanpak extra aandacht aan besteed. Zo zijn er bijvoorbeeld infomercials over HPV en HPV-vaccinatie op radiozender FunX en is er materiaal ontwikkeld ter ondersteuning van cultuursensitieve gespreksvoering over HPV voor docenten op scholen en onderwijsinstellingen.